به نقل از «عصر ایران»

رضا پهلوی؛ از ژست همکاری تا یکه‌سالاریِ موروثی

تاریخ انتشار: ۱۹ خرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۹۳۷۷۴۸

  عصر ایران؛ هومان دوراندیش - فروپاشی شورای همبستگی در پی اختلافات رضا پهلوی با سایر اعضای این شورا، دلالت‌های سیاسی قابل توجهی دارد که در این یادداشت، با اشاره به یک مورد تاریخی نسبتا مشابه، به آن‌ها می‌پردازیم.

  پل برمر، حاکم آمریکایی عراق پس از سرنگونی رژیم صدام، در خاطراتش نوشته است که چهار روز پس از ورودش به عراق، یعنی در 16 مه 2003 با هفت تن از رهبران گروه‌های سیاسی مخالف رژیم صدام جلسه‌ای برگزار کرده و در آن‌جا متوجه می‌شود که این افراد فقط "ژست همکاری" دارند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

  آمریکایی‌ها این هفت نفر را "گروه 7" می‌نامیدند. اعضای گروه 7 عبارت بودند از: احمد چلبی، زیاد علاوی، مسعود بارزانی، جلال طالبانی، ناصر چادرچی، ابراهیم جعفری، عادل مهدی (به نمایندگی از عبدالعزیز حکیم).

  برمر می‌گوید در پایان جلسه با افراد یادشده، به آن‌ها گفتم: «این شورا نمایندۀ واقعی مردم نیست. فقط یک رهبر عرب سنّی میان شما دیده می‌شود. این‌جا نه ترکمن {ترک} است، نه مسیحی  و نه یک زن.»

  در پایان نشست، برمر به اعضای آن شورا یا گروه می‌گوید خبرنگاران دعوت شده‌اند و «می‌خواهم چند کلمه‌ای سخن بگویم و پیشنهاد می‌کنم که بعد از من نماینده‌ای برای حرف زدن با خبرنگاران تعیین کنید.»

  و در ادامه می‌نویسد:

   «پیشنهاد من جنجال‌آفرین شد. اعضای این گروه که از لحاظ قومی، مذهبی و سیاسی ناهمخوان و کاملا متمایز بودند، به رغم ژست همکاری در انظار عمومی، اصلا به همکاری خو نگرفته بودند. بیست دقیقه‌ای طول کشید تا توانستند مسعود بارزانی... را به عنوان سخنگو تعیین کنند: این طلیعۀ مشکلاتی بود که قرار بود گروه حتی در گرفتن تصمیمات ساده هم با آن‌ها دست به گریبان شود.»

حالا حکایت شورای همبستگی است. اعضای این شورا نیز فقط "ژست همکاری" داشتند وگرنه عمر این شورا چنان کوتاه نمی‌شد. کوتاه‌آمدن یکی از دلایل کوتاه‌نشدن عمر تشکل‌های سیاسی است!

چریک‌هایی فدایی خلق، نه رژیم شاه را قبول داشتند نه جمهوری اسلامی و جبهۀ ملی و نهضت آزادی و حزب توده را. در برابر هیچ حکومت و حزبی کوتاه نمی‌آمدند. اما در جمع خودشان هم اهل سازش و کوتاه‌آمدن نبودند. به همین دلیل، پس از انقلاب، ابتدا به دو گروه اقلیت و اکثریت منشعب شدند و سپس هر یک از این دو گروه دچار انشعابات جدیدی شدند و حساب انشعاب‌‌ها از دست همه در رفت!

از انشعاب در انشعابِ سازمان چریک‌های فدایی خلق تا عمر بسیار کوتاه شورای همبستگی، عنصر ناسازگاری سیاسی عامل اصلی رقم خوردن سرنوشت اپوزیسیون جمهوری اسلامی بوده است. چنین اپوزیسیونی در دریای متلاطم سیاست، به هر جا برسد، به ساحل دموکراسی نخواهد رسید.

نکتۀ دیگر در خاطرات پل برمر، مربوط به دیدار او با عبدالعزیز حکیم است. وقتی که با فشار آمریکایی‌ها، اعضای گروه هفت‌نفره افزایش یافتند و زنان و مسیحی‌ها و سنی‌ها نیز به آن هفت نفر اضافه شدند و یک "شورای حکومتی" شکل گرفت، عبدالعزیز حکیم حاضر به حضور در این شورا نبود.

حکیم رهبر "مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق" بود و می‌خواست مستقیما در شورای حکومت حضور نداشته باشد و عادل مهدی را به نمایندگی از تشکل سیاسی خودش به شورا بفرستد. کمااینکه قبلا هم به بهانۀ بیماری، عادل مهدی را به جای خودش به گروه هفت‌نفره فرستاده بود.

اما پل برمر با این خواستۀ حکیم مخالفت کرد و گفت در صورت عدم حضور شما، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، نماینده‌ای در شورای حکومتی نخواهد داشت. فارغ از اینکه در این میان حق با چه کسی بود، حکیم خواهان تضمین‌هایی بابت حضورش در شورا شد و عادل مهدی در توضیح نظر حکیم، نکته‌ای گفت که اهمیت بسزایی دارد.

عادل مهدی، در توضیح تضمین درخواست شده برای حضور حکیم در شورا، می‌گوید ما خواهان "رفتار ترجیحی" هستیم. یعنی با اینکه رهبر "مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق" در این شورا به شکلی ظاهرا برابر با سایر چهره‌های سیاسی حضور پیدا می‌کند، ولی نظر او باید بر نظر سایر اعضای شورا ترجیح داده شود.

ترجیح هم طبیعتا در موارد اختلاف ضرورت می‌یابد. یعنی هر وقت دیگران با عبدالعزیز حکیم اختلاف نظر پیدا کردند، رای حکیم باید به رای آن‌ها ترجیح داده شود؛ ولو که آن‌ها در اکثریت باشند.

در "شورای همبستگی" نیز رضا پهلوی دقیقا خواستار "رفتار ترجیحی" بوده و همین یکی از دلایل اصلی فروپاشی این شورا بود. در واقع، مطابق تصریحات اعضای شورا، رضا پهلوی در موارد اختلافی، حتی اگر در اقلیت قرار داشته، خواهان ترجیح نظرش بر نظر اکثریت بوده.

چنین خواسته‌ای، آشکارا نشانۀ ناتوانی در سازش و فقدان انصاف است. به همین دلیل پل برمر به حکیم و مهدی می‌گوید: «سازش و انصاف و عدالت گوهر دموکراسی است. شما و همقطارانتان در شورا باید تلاش کنید تا خودتان، رأساً اختلافاتتان را رفع و رجوع کنید.»

ممکن است طرفداران رضا پهلوی بگویند وزن سیاسی او بیشتر از وزن سیاسی سایر اعضای شورای همبستگی بوده. بله، ولی او با قبول کرده بود که "عضوی از شورا" باشد نه "رهبر شورا".

اگر وزن سیاسی او آن قدر بالا بود که نیازی به سایر اعضای شورا نداشت، اصلا وارد چنان شورایی نمی‌شد. او وارد شورای همبستگی شد، چون احساس می‌کرد به کمک دیگر اعضای شورا نیاز دارد.

اما همۀ نکته همین جاست. اینکه کسی به دیگران بگوید "به من کمک کنید تا رهبر انقلاب شوم"، متفاوت از این است که کسی به دیگران بگوید "بیایید با همکاری یکدیگر انقلاب کنیم."

رهبر انقلاب، کسی است که توان بسیج سیاسی نیروهای اجتماعی را داشته باشد. از این حیث، رضا پهلوی تا کنون هیچ فرقی با گلشیفته فراهانی نداشته. آیت‌الله خمینی در پاییز سال 1357 فراخوان می‌داد و انبوهی از مردم به خیابان‌ها می‌آمدند. میرحسین موسوی هم در سال‌های 88 و 89 نشان داد توان بسیج نیروهای اجتماعی را دارد. یعنی کاراکتر و کلامش نافذ و بسیج‌گر است. محمد خاتمی نیز در سال‌های 92 و 96 فراخوان داد و 42 میلیون نفر به خاطر او به روحانی رای دادند.

اما رضا پهلوی به دلایل گوناگون از ناتوانی در بسیج سیاسی نیروهای اجتماعی رنج می‌برد. یکی از دلایل این ناتوانی، این است که معترضان در ایران لزوما سلطنت‌طلب نیستند. دلیل دوم این است که بخش زیادی از سلطنت‌طلبان ایرانی می‌توانند در شانزه‌لیزه به نفع احیاء سلطنت تظاهرات کنند نه در خیابان‌های تهران؛ چراکه آن‌ها اساسا در ایران زندگی نمی‌کنند.

اما مهم‌ترین دلیل این است که ترویج فرهنگ لیبرالیستی در ایرانِ سه دهۀ اخیر، "جان" و "زندگی" و "حق حیات" را به اموری بسیار ارزشمند تبدیل کرده است. انقلاب، جان‌فشانی لازم دارد. جان‌فشانی نیز، خوب یا بد، با "زندگی" جور درنمی‌آید. جان‌فشانی یعنی سلام‌دادن به مرگ.

ناتوانی رضا پهلوی در بسیج سیاسی نیروهای اجتماعیِ ناراضی، دلایل دیگری هم دارد که پرداختن به آن‌ها مایۀ تطویل کلام است. نکتۀ مهم این است که توهم یا ژست "رهبری انقلاب" لزوما دال بر  این نیست که فعال سیاسی در چنین موقعیتی قرار دارد.

کسی که عملا در موقعیت "رهبری" قرار ندارد و به همین دلیل وارد "شورایی از مخالفان" می‌شود، ولی در آن‌جا به دلیل ناسازگاری و زیاده‌خواهی و مشی اتوکراتیکِ ارثی، خواهان "رفتار ترجیحی" است، در واقع اپوزیسیونی است به سود پوزیسیون. یعنی وارد "شورایی از مخالفان" می‌شود و با رفتارش آن شورا را به نفع حکومت مستقر، منحل می‌کند.  

منبع: عصر ایران

کلیدواژه: رضا پهلوی عراق صدام اپوزیسیون

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۹۳۷۷۴۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

کاهش حضور آمریکا در آفریقا / حاکمان جدید ساحل آفریقا در پی کاهش روابط سیاسی و نظامی با فرانسه و آمریکا هستند/ نیجر حضور نیروهای آمریکایی را غیرقانونی اعلام کرد +فیلم    

نشریه آمریکایی پالتیکو نوشت: حاکمان آفریقایی جدید دیگر نمی‌خواهند شاهد تحمیل ارزش‌های به‌اصطلاح دموکراتیک کشورهای غرب باشند و واشنگتن به شکست سیاست‌های خود در آفریقا پی برده است.

سرویس جهان مشرق - خبرگزاری فرانسه اعلام کرد، کورت کمبل، معاون وزیر امور خارجه آمریکا، در دیدار با علی الامین زین، نخست وزیر نیجر که پس از کودتای ژوئیه گذشته قدرت را در دست گرفت، با درخواست مقامات نیامی برای خروج نیروهای آمریکایی موافقت کرد.

در این توافقنامه مقرر شده است که در روزهای آینده یک هیئت آمریکایی به نیجر برای توافق بر سر جزئیات عقب نشینی اعزام شود.

ایالات متحده تا سال گذشته کمی بیش از هزار سرباز آمریکایی در نیجر داشت، جایی که ارتش آمریکا از دو پایگاه عملیاتی می کند که یکی از آنها پایگاه هواپیماهای بدون سرنشین معروف به پایگاه هوایی 201 است.

که در نزدیکی آگادز در مرکز نیجر با هزینه ای بیش از 100 میلیون دلار ساخته شد.

این پایگاه از سال 2018 برای هدف قرار دادن اعضای دولت اسلامی و گروه وابسته به القاعده، گروه حمایت از اسلام و مسلمانان، در منطقه ساحل مورد استفاده قرار گرفته است.

آمریکا بیشتر همکاری های خود از جمله همکاری نظامی با نیجر را پس از کودتا که باعث برکناری رئیس جمهور منتخب محمد بازوم در 26 ژوئیه شد، به حالت تعلیق درآورد.

در ماه مارس، نیجر از توافقنامه همکاری نظامی که در سال 2012 با ایالات متحده امضا شده بود، با توجه به اینکه واشنگتن "به طور یکجانبه آن را تحمیل کرده است" خارج شد.

هزاران نفر اوایل هفته در نیامی تظاهرات کردند تا خواستار خروج سربازان آمریکایی شوند، پس از آن که رژیم نظامی ماه گذشته توافقنامه همکاری با واشنگتن را لغو کرد.

تلویزیون دولتی نیجر اعلام کرد که یک ماه پس از لغو یکجانبه توافقنامه همکاری نظامی با واشنگتن از سوی دولت نیجر، به زودی یک هیئت بلندپایه آمریکایی به نیامی خواهد آمد تا در مورد آینده روابط میان دو کشور گفتگو کند.

پس از کودتای نظامی که در 26 ژوئیه ۲۰۲۳، محمد بازوم رئیس جمهور محمد غربگرای را سرنگون کرد، آمریکا همکاری نظامی با نیجر را به حالت تعلیق درآورد و کمک های مالی به نیجر را متوقف کرد و خواستار بازگشت حکومت غیرنظامی شد.

در اواسط ماه مارس، شورای نظامی حاکم در نیجر، توافقنامه نظامی با آمریکا را که اجازه حضور نیروهای نظامی و کارمندان وزارت دفاع ایالات متحده (پنتاگون) را در خاک این کشور می داد، لغو کرد.

نیامی معتقد است که توافق امضا شده با واشنگتن "ناعادلانه" است و "به طور یکجانبه" توسط آمریکا از طریق "یادداشت شفاهی ساده" در 6 ژوئیه 2012 بر نیجر تحمیل شد.

بیش هزار نظامی آمریکایی در نیجر حضور دارند، جایی که ارتش آمریکا از دو پایگاه نظامی عملیات انجام می دهد، یکی از آنها پایگاه پهپادی معروف به پایگاه هوایی 201 است که در نزدیکی آگادز در مرکز نیجر با بیش از 100 میلیون دلار ساخته شده است.

آمریکا مدعی از این پایگاه ها برای هدف قرار دادن عناصر داعش و گروه‌های وابسته به القاعده در آفریقا استفاده می کند.

اشتباهات محاسباتی آمریکا در موضوع کمک نظامی به آفریقا

شورای امور جهانی شیکاگو در گزارشی با عنوان «مقدار کم، بیشتر است؛ استراتژی جدید برای کمک امنیتی آمریکا به آفریقا» منتشر کرد، به این نتیجه ناخوشایند برای واشنگتن رسید که کمک نظامی آمریکا به آفریقا کارساز نیست.

نیجر از سال ۲۰۱۶ حدود ۵۰۰ میلیون دلار کمک امنیتی آمریکا دریافت کرده است.

در این گزارش آمده است، سیاست آمریکا در آفریقا برای مدت طولانی امنیت کوتاه مدت را به ضرر ثبات بلندمدت، با اولویت دادن به ارائه کمک‌های نظامی و امنیتی در راس قرار داده است، با این حال، این استراتژی نه باعث ایجاد امنیت در آفریقا شده و نه تهدیدات علیه آمریکا و منافع آن را کاهش داده است.

به گفته نویسندگان این گزارش، افزایش رقابت قدرت‌های بزرگ این خطر را تشدید می‌کند که نهاد امنیت ملی آمریکا استراتژی همکاری امنیتی خود را در منطقه دو چندان کند، زیرا این نگرانی وجود دارد که در غیر این صورت، خلأی ایجاد شود که رقبای آمریکا ممکن است آن را پر کنند.

این گزارش تاکید می‌کند آنچه در خطر است، ارزش‌ها و شهرت آمریکا است و آمریکا نمی‌تواند در جنگ به اصطلاح ۲۰ ساله خود علیه تروریسم در آفریقا پیروز شود.

https://globalaffairs.org/research/report/less-more-new-strategy-us-security-assistance-africa

آمریکا اسفند سال سال گذشته (1402) یک هیات را برای متقاعد کردن شورای نظامی نیجر به نیامی فرستاد. اما این شورا با ادامه حضور نظامی آمریکا در نیجر مخالفت کرد. سرتیپ حمادو عبدالرحمن سخنگوی شورای نظامی حاکم بر نیجر گفت، حضور نیروهای آمریکایی در نیجر غیر قانونی و بر خلاف قانونی اساسی و حاکمیت ملی نیجر است. او تاکید کرد، حضور نیروهای نظامی خارجی باید به اطلاع مردم برسد و آنها درباره آن نظر بدهند.

توافق نظامی میان آمریکا و نیجر از نگاه حکام جدید این کشور، غیر عادلانه است. آسوشیتدپرس اعلام کرد که علی الامین زین نخست وزیر نیجر و کورت کمپبل معاون وزیر خارجه آمریکا برای خروج نیروهای آمریکایی از نیجر توافق کردند.

هنوز جدول زمانی برای خروج نیروهای نظامی از نیجر تعیین نشده و قرار است که در روزهای آینده مذاکراتی در مورد گام‌های بعدی انجام شود.

نیجر نقشی محوری در عملیات نظامی آمریکا در منطقه ساحل آفریقا دارد و میزبان دو پایگاه هوایی آمریکایی است. یکی از این دو پایگاه، پایگاه آگادیز است که مهمترین پایگاه عملیات پهپادی آمریکاست. این پایگاه همه قاره آفریقا را پوشش می دهد.

پیتر فام نماینده ویژه سابق آمریکا در امور منطقه ساحل آفریقا گفت که عدم دسترسی به پایگاه‌های هوایی در نیجر ناکامی بزرگ برای آمریکا و متحدانش خواهد بود.

وی همچنین گفت که احتمالا سایر نیروهای خارجی نیز از نیجر خارج شوند و یافتن پایگاه‌های نظامی جدید برای غربی‌ها، در کوتاه‌مدت دشوار خواهد بود.

احمد بروایه کارشناس مسائل آفریقا در گفتگو با مشرق گفت، نظامیان در کشورهایی مانند مالی، بورکینافاسو، گینه، گابون و نیجر علیه حاکمان سیاسی وابسته غرب کودتا کردند. حاکمان جدید در این کشورها در پی کاهش روابط سیاسی و نظامی فرانسه و آمریکا هستند و به گسترش روابط سیاسی و نظامی با روسیه تمایل دارند.

این کارشناس مسائل آفریقا افزود، خروج نیروهای خارجی از کشورهای آفریقایی با پشتوانه مردمی همراه است. این کشورها و به ویژه نیجر تلاش می کنند، نفوذ کشورهای غربی را در کشورهایشان کاهش بدهند و با قدرت جهانی مانند چین و روسیه و قدرت های منطقه‌ای مانند جمهوری اسلامی ایران نزدیک شوند.

فرانسه هم سه پایگاه نظامی خود را در نیجر پس از درخواست شورای نظامی این کشور تعطیل کرد. در پی ضرب‌الاجل شورای نظامی حاکم بر نیجر، آخرین گروه نظامیان فرانسوی 1 دی ۱۴۰۲ خاک نیجر را ترک کردند.

اواخر سال گذشته، فرانسه به درخواست شورای نظامی حاکم نیجر و پس از تظاهرات گسترده علیه حضور فرانسوی ها، مجبور شد نیروهای خود را از نیجر خارج کند.